نکاتی درباره متلک

متلک گویی وهویت زنانه

یک.

نوعی ازمتلک ، اشاره ای است به «هویت». دراین شکل ازمتلک هنگامی که کسی متلکی به دیگری می گوید در واقع سعی کرده است «هویت» فرودست او را بازتکرار کند.متلک های قومی- نژادی ، طبقاتی ، فرهنگی ،جنسیتی وغیره همگی به سبب تکرارویادآوری یک موقعیت هویتی فرودستانه واجدمعنای متلک می شوند. مثلا متلک جنسی پسری جوان به دختری ناآشنا درخیابان ، که معمولا اشاره به اندام زنانگی وی دارد،چیزی نیست جز تکرار هویت فرودست زن. با این منطق ،متلک یعنی برهنه ساختن مناسبات سلطه درجامعه.درواقع شکل ونوع مناسبات سلطه وفرودستی است که محتوای متلک را برمی سازد.متلک به سبب نشان دادن این مناسبات ازاهمیت بسیار زیادی برخوردار است.ازآنجایی که مکانیزم سلطه ،سازوکاری عینی است که بر جسم اعمال می شود،متلک نیز مملو از نشانه های بدنی است.غالبا اشاره متلک به عناصرجسمی است که فرد را به مثابه سوژه ای فرودست متمایز می سازد. چهره وگویش یک شهرستانی، دستان یک کارگر، نگاه خیره یک دیوانه، اندام جنسی یک زن و….  محل تلاقی وتصادم متلک ها هستند. زن ها همواره متلک ها را به واسطه اشاره به اندام شان ادراک می کنند همچون روستائیان به واسطه تن،لباس وگویش متمایزشان.

دو.

متلک درمعنای مورد اشاره ، تجسم خیابانی تمامی سازوکارهای سرکوب گرایانه هویت بخشی است. سازوکارهای هویت بخش به تمامی اقداماتی اطلاق می شود که حاکم برای نامگذاری عناصر اجتماعی در راستای تقسیم بندی تکنیکال وسرکوب منظم ودقیق بکارمی گیرد.هویت، تمامی چیزهایی است که فرد درسلسله مراتب ناعادلانه جامعه برای تعریف خویش به عنوان سوژه ای اجتماعی به دوش می کشد تا هویت انسانی خودرا فراموش کند و تاجایی متورم می شود که نمی تواند «خود» را از آن متمایز سازد.شاید بهتر است به سبب نزدیکی متلک به وضعیت فرودستی زنان، بحث هویت را به واسطه مساله زنان بشکافیم. میان وجود زیستی – بیولوژیکی (چیزی که آگامبن ازآن تحت عنوان حیات برهنه نام می برد) وهویت همواره فاصله وشکافی وجود دارد.هویت، غالبا آنچیزی است که بر وجود زیستی افراد سوارمی شود به نوعی که وجود زیستی در جامعه به حامل هویت تقلیل می یابد. تا زمانی که حیات زیستی فرد با هویت اش یکی نشده باشد، اومی تواند از چیزی بنام شرافت انسانی اش سخن بگوید زیرا قرار است انسان ازحیث انسان بودنش واجد منزلت انسانی شود ونه بخاطر تعلقاتش به یک یاچند هویت. در دوران سنتی فاصله هویت آدمی با وجود زیستی وتجربی اش بسیارکم وناچیز و امکان تمایز فرد از هویت اش بسیاربعید بود.افراد، جایگاه یا منزلتی عینی(dignitas) درسلسله مراتب اجتماعی – حقوقی داشتند که به مرور زمان این جایگاه با خودافراد اینهمان می شد:انسان برده،انسان اشرافی،رعیت و….. به یک معنا ما انسان خالی نداشتیم .اما دردوران مدرن مفهوم انسان به تمامی بارحقوقی خود را رها کرده ومفهومی انتزاعی پیدامی کند. درواقع انسان ، فارغ ازحاملان ورتبه های اجتماعی خاص معنامی یابد. ایجاد شکاف وفاصله انسان با جایگاه وهویت اش درجامعه یکی ازمهمترین ویژگی های مدرنیته است. دراین وضعیت، فرد دیگرجایگاهی ثابت یاتغییرناپذیرندارد بلکه همواره بین وجود و هویت اش،شکافی فاصله می اندازد.

شکاف وفاصله ای وجود دارد بین زن و زن؛ زن به مثابه وجودی انسانی و زن به مثابه یک هویت. زن به مثابه یک هویت ،برساخته ای اجتماعی است که با جایگاه مادر،همسر،خانه دار،کارمند وغیره انباشته و بازتعریف می شود . این بازتعریفی برای زنان، حاوی مجموعه قواعد وشیوه هایی است که او را تحت انقیاد درآورده وابزارسلطه می شوند.درواقع هویت زن ،که دستپخت مناسبات قدرت درجامعه است، زن را مورد تهدید قرارمی دهد. در شکاف وفاصله بین «زن – انسان» و «زن – هویت» است که امکان شکلگیری طبقه ای از زنان به نام «جنبش زنان» ایجاد می شود. درواقع جنبش زنان همچون جنبش کارگری،دانشجویی و…. محصول این شکاف وجهشی سیاسی ازهویت به نوعی ماهیت زنانه است. با این تعریف، جنبش زنان چیزی نیست جز رهایی زن از سیطره زن. این نکته بدین معناست که بخش مهمی از رهایی زنان از سازوکارهای سلطه به واسطه عدول ازهویت صنفی شان ومبارزه با برساختگی زن ممکن است.تازمانی که شکاف فوق نادیده گرفته شود و ازموقعیت هویتی به وضعیت زنان نگاه شود بی شک نظام سلسله مراتبی و مکانیزم سلطه، تکراروبازتولید می شود.

یکی از مهمترین ورایج ترین نشانه های نگاه هویتی درمیان برخی فعالان جنبش زنان درایران را می توان در انطباق دوگانه مرد/ زن با شر/ خیر یا ظالم / مظلوم دید. این تلقی، جنبش زنان را به مبارزه علیه مردان تبدیل کرده(همچون تلقی عامه مردم ازفمینیسم) ونظام سلطه بر زنان را به کنش های شخصی مردان (همچون متلک) فرومی کاهد. نتیجه طبیعی این نوع نگاه، تاکید بر زن به مثابه یک هویت وتایید تمامی سازوکارهایی است که شکاف بین هویت او وحیات برهنه اش را به مثابه یک انسان پر کرده تا بتواند او را در جایگاهی بگمارد که نقشی دلخواه را بازی کند. مساله اینجاست که جنبش زنان برخاسته ازنگاه هویتی ،جنبشی غیرسیاسی واخته است که درمناسبات درونی خودجامعه نقشی تزئینی را پیدا می کند؛ زیراکه کارویژه آن تداوم جایگاه جعلی زن/ مرد درجامعه است. دراین حالت زنان به دنبال الحاق هرچه بهتر(همچون مردان) در ساختارمسلط اجتماعی اند و آنچیزی که مورد اعتراض آنهاست نه پایمال شدن جایگاه انسانی آن ها بماهو انسان بلکه صرفا نبودن درجایگاهی شبیه مردان است.

سه.

متلک جنسی درخیابان، ضربه ای است شبه تروماتیک به زن که فقدانی را به یاد او می آورد: حیات برهنه از دست داده اش. این ضربه به واسطه هویت فرودستی اش ممکن می شود. اندامی که متلک گو به آن ها اشاره می کند (باچشم یازبان) اندامی اند که تماما ازجایگاه زیستی – بیولوژیکی خود در رفته اند ودیگرچیزی نیستند جزابزارهویتی زن. دستانش که هویت کاری او را می سازند ،سینه هایی که هویت مادری او را، اندام جنسی ای که هویت همسری او را و….اندامی که دیگرکمترمتعلق به خود اوست. مبارزه علیه متلک های جنسی چیزی نیست جز احیای زن- انسان ونجات تن او از زن -هویت.

مردی که متلکی می گوید، ساختاری را نمایندگی می کند چیزی شبیه سخنگوی دولت .او سوژه ای تکین نیست.شاید به خود او در گوشه ای دیگر ازهمان خیابان،سخنگوی دیگری، متلکی گفته باشد وهویت فرودستانه اش را یادآوری کرده باشد: بچه گدا. وبعید نیست متلک گو اینبار زنی باشد پشت یک ماشین مدل بالا.

جامعه ای که تا عناق براساس هویت ها ونظام فرادستی وفرودستی شکل گرفته باشد جامعه ای لبالب از متلک است.

چهار.

فعال جنبش زنانی که درمنطق زن- هویت سخن می گوید خود یک متلک گوست .

*منتشره دررادیو زمانه