چرابه نظر ما آنچه لوس آنجلسی ها می گویند تا این اندازه عجیب است؟

ایده­- خیابان

 

”زیاد مهم نیست اگر کسی راهش را در شهری پیدا نکند، اما اگر کسی می­خواهد راهش را در شهری گم کند، این نیازمند تمرین است.”  والتر بنیامین ـ خاطرات کودکی

یک.

در مقاله ­ای خواندم والتر بنیامین ایده “پروژه پاساژها” را در خلال قدم زدن در خیابان­های پاریس به همراه دوستش “فرانتس هسل” کشف کرده و آن را بعدها، البته نیمه­ کاره بسط داده است.این واقعیت، به همراه اهمیت تاریخی و انضمامی مفهوم “شهر” ما را به سه ضلعی ایده، خیابان و قدم زدن، متصل می­کند. چه نسبتی است میان خلاقیت ذهنی (ایده)، خیابان (شهر) و قدم زدن (پرسه­ زنی)؟

در وهله نخست اینگونه به نظر می­رسد که ایده­ پردازی، در مقام امری متعالی، با پرسه­ زنی (به تعبیر عامیانه ولگردی) در خیابان­ های شهر، در مقام امری مبتذل، بی­ قرابت و نامتجانس است اما تامل بیشتر به مامي گويد که تمامي”ایده­ ها” محصول “شهر” اند. خلاقیت­ ها در “خیابان” می­ رویند و نه “مزرعه”. حتی ایده هایدگری بازگشت به طبیعت برهنه یا روستا (چیزی در تقابل با تکنولوژی) در “شهر” روییده است.

شهر به عنوان تجسد مادی مدرنیته – به تعبیر مارشال برمن – زادگاه و کندوی نظم­ ها و ناسازه­ ها، فزونی­ ها و فقدان­ ها و لذت­ ها و مصائب است؛ درواقع شهرواجد ماهیتي پارادوكسيكال است. اگر بپذیریم که “ایده­”  دريك منطق ”ديالكتيك”ي امكان ايجاد شدن مي يابد واساسا چيزي نيست جز “سنتز” يا محصول ذهني منازعات عيني بين اين سويه هاي متضاد، در اینجاست که به خوبی درخواهیم یافت که شهر و خیابان بهترین و تنها مکان ظهور و بروز ایده­ هاست.ايده ها درواقع هم علت وهم معلول شهراند؛ ايده ها شهرها را مي سازند ونوع شهرها ايده ها را.

پرسه ­زن نیز به عنوان یک تماشاچی که اختیار و توانایی لذت بردن از ازدحام شهری، گردش در شهر و سهیم شدن در مناظر زیبا و زشت­ اش را داراست، هنگام قدم ­زدن به ظاهر بی­ هدف خود در لایه­ های نمود یافته شهر است که می­ تواند امکان بروز “ایده” را محقق سازد. به تعبیر دیگر، ایده­ هایی درباره مدرنیته و اجزایش، در لحظه وقوع پرسه ­زنی بهتر از هر زمان دیگری، امکان هبوط را می­ یابند. معبد پیامبر مدرنیته، شهر و مناسک او بی­ شک، پرسه ­زنی در خیابان­ ها و پاساژهاست. بودلر به عنوان سرآمد شاعران و ادبیان مدرن با ارائه تئوری پرسه­ زن، بیش از هر چیز دیگر، پیوستگی میان مدرنیته، شهر و پرسه ­زنی را به ذهن ارجاع می ­دهد و نیز بنیامین در مقام واضع زبردست بودلر. بنیامین در قطعه ای کوتاه درباره اهمیت پرسه زن می نویسد: » نخست عابرپیاده بود که خود را به درون جمعیت انداخت، ولی همچنین این پرسه زن بود که خواهان فضای حرکت بود ودوست نداشت زندگی جنتلمن هایی را که اوقات فراغت را می گذرانند از سر گیرد. پدیدار شدن آرام آرام پرسه زن به منزله نوعی شخصیت در حکم اعتراضی است نسبت به روند تقسیم کار اجتماعی که آدمیان را بدل به متخصصین می کند. این پدیداری همچنین درحکم اعتراضی به صنعتی شدگی آدمیان بود.»

“سوزان سانتاگ” در مورد نسبت میان ایده ­های درخشان بنیامین و پرسه ­زنی وی در خیابان­ ها می­ نويسد: “بنیامین در کتاب کوتاه خاطرات کودکی و سال­ های دانشجویی­ اش در برلین که در اوایل دهه 1930 نوشته است و تنها پس از مرگش به چاپ رسیده، آشکارترین سیمای خود را رسم می­ کند. این مالیخولیایی مادرزاد، چه در مدرسه و چه در قدم­ زنی­ های همراه مادرش، تنهایی را مناسب­ ترین موقعیت آدمی می ­داند­. مقصود بنیامین از تنهایی، تنهایی در یک اتاق نیست ـ او در کودکی اغلب بیمار بود ـ منظور او تنها بودن در کلانشهر است. این مشغولیت آدمی است که در پرسه ­زنی ­هایش خود را به خیال روزانه می­ سپارد، به همه جا نگاه می­ کند، در فکر فرو می­ رود و گشت می ­زند.”

دو.

چگونگی خیابان و نوع شهر است که “ایده” را می ­سازد. “برمن” با اشاره به تفاوت­ های میان “سن­ پترزبورگ” و “پاریس” اختلاف­ های بنیادین میان داستایوسکی و بودلر را در فهم مدرنیته، ناشی از نوع شهری می­ داند که این دو در آن قدم می­ زدند: “بودلر که در بطن انقلابی ­ترین شهر جهان می­ زیست هرگز حتی برای لحظه­ ای در حقوق انسانی خویش شک نکرد. او شاید خود را در جهان، غریبه و بیگانه حس می­ کرد، اما به عنوان یک انسان و شهروند، خیابان­ های پاریس را خانه خود می­ دانست. بلوار نوسکی شهر پترزبورگ به لحاظ فضایی شبیه بلوار پاریس بود […]، اما به لحاظ اقتصادی و سیاسی و معنوی فاصله آنها بی ­حد و حصر بود.”

بر این اساس، شايد بخشي ازتفاوت­ های میان “لس­ آنجلس / پاریس” و “تهران” ، پاسخی باشد برای چرایی اختلاف فکری زیاد و فاصله عمیق افق معنایی میان فعالان اجتماعی ـ سیاسی مقیم در این دو نوع شهر؛ در مورد امر پروبلماتیک ایران.